จุลินทรีย์เป็นสิ่งมีชีวิตขนาดเล็กเซลล์เดียว ซึ่งสามารถเกิดกระบวนการต่างๆของชีวิตได้ภายในเซลล์เพียงเซลล์เดียว มีขนาดเล็กไม่สามารถมองเห็นด้วยตาเปล่า จะเจริญเติบโตและเพิ่มจำนวนโดยใช้น้ำตาล(คาร์บอน) เป็นแหล่งอาหารและพลังงาน กิจกรรมของจุลินทรีย์จะช่วยย่อยสลายวัสดุอินทรีย์ให้มีโมเลกุลเล็กลงอยู่ในรูปสารประกอบฮิวมิก กรดอะมิโน
กลุ่มจุลินทรีย์ในดิน ได้แก่ แบคทีเรีย เชื้อรา แอคติโนมัยซิท สาหร่าย โปรโตซัว และไวรัส
ในดินที่อุดมสมบูรณ์ คือ ดินที่ไม่ถูกแตะต้องโดยสารเคมี หรือการเผาไร่นา จะพบกลุ่มจุลินทรีย์ในดินเหล่านี้ได้มากถึงพันล้านเซลล์ต่อดินหนึ่งกรัม และจุลินทรีย์ที่มีในดินมากที่สุด คือ แบคทีเรีย ทั้งชนิดและจำนวน ซึ่งในดินสวนทั่วๆ ไป 1 กรัมจะมีจำนวนแบคทีเรียประมาณล้านเซลล์ซึ่งประกอบด้วยมากกว่า 400 สกุลและ 10,000 ชนิด
คุณประโยชน์ของจุลินทรีย์ในดินมีความสำคัญดังต่อไปนี้
- ทำหน้าที่ย่อยสลายสารอินทรีย์ในดินเปลี่ยนเป็นธาตุอาหารให้กับต้นไม้ ซึ่งเอาจริงๆ ดินในประเทศไทยเป็นดินที่มีอินทรีย์วัตถุสูงมาก ชนิดที่เราแทบไม่ต้องใส่ปุ๋ยให้ต้นไม้เลยก็ได้ โดยเฉพาะธาตุอาหารโพแทสเซียม เมื่อเทียบกับหลายๆ ประเทศ แต่น่าเสียดายที่เราพบจุลินทรีย์ในดินไม่มากนัก เป็นเพราะเราพึ่งสารเคมีมากไป จุลินทรีย์เลยสูญพันธุ์ อินทรีย์วัตถุในดินจึงไม่ได้ถูกนำออกมาใช้มากนัก
- ทำหน้าที่ย่อยธาตุอาหารค้างดิน สร้างกระบวนการหมุนเวียนธาตุอาหารกลับมาใช้ใหม่ ของสารอินทรีย์ วัสดุเหลือใช้ทางการเกษตร หรือเศษเหลือทิ้งจากอุตสาหกรรมทางการเกษตร ให้กลับมาอยู่ในรูปที่เป็นประโยชน์ต่อพืชได้อีกครั้ง ทำให้ต้นไม้มีปุ๋ยธาตุอาหารกินตลอดทั้งปี ต้นไม้จึงไม่อดอยากและแข็งแรง แม้เราจะไม่ใส่ปุ๋ยเลยก็ได้ (จุลินทรีย์จะตายหมดหากมันพบกับเคมี)
- มีบทบาทต่อการเปลี่ยนแปลงรูปของธาตุอาหารพืชเช่นเปลี่ยนจากรูปที่เป็นสารอินทรีย์ไปเป็นสารอนินทรีย์ เพิ่มความเป็นประโยชน์ของธาตุอาหารพืชที่เพียงพอโดยไม่ต้องใส่ปุ๋ยเพิ่มก็ได้
- ส่งเสริมการเจริญเติบโตของพืชโดยการสร้างสารกระตุ้นการเจริญเติบโตของพืช เช่น ออกซิน จิบเบอร์เรลลิน ไซโตไคนิน เป็นต้น
- การตรึงไนโตรเจน ในดิน จุลินทรีย์หลายชนิดสามารถดึงธาตุอาหารในดินและในอากาศได้ โดยเฉพาะไนโตรเจน เช่น จุลินรีย์ไรโซเบียม อะโซโตแบคเตอร์ หรือสาหร่ายสีเขียวแกมน้ำเงิน เป็นต้น
- จุลินทรีย์หลายชนิดมีบทบาทในการสร้างกรดอินทรีย์ ที่จะละลายแร่ธาตุอาหารพืชให้เป็นประโยชน์กับพืชต่อไป
- จุลินทรีย์หลายชนิดมีหน้าที่กำจัดและยับยั้งการเจริญเติบโตของจุลินทรีย์ชนิดไม่ดี รวมทั้งจุลินทรีย์ที่เป็นสาเหตุของโรคพืช เช่น ไตโคโดม่า ทำลายเชื้อรารากเน่าโคนเน่า จึงมีผลทำให้ลดการระบาดของโรคพืชบางชนิดลงได้
- บทบาทของจุลินทรีย์บางชนิดในดินสามารถผลิตและปลดปล่อยสารปฏิชีวนะ ออกมาทำลายโรคพืชได้
- กิจกรรมของจุลินทรีย์มีความสำคัญอย่างยิ่งที่ช่วยในการปรับปรุงดินให้มีโครงสร้างดี มีลักษณะร่วนซุยและมีการระบายน้ำและอากาศดี ทำให้ดินมีความสามารถดูดซับน้ำและธาตุอาหารพืชสูงขึ้นและช่วยรักษาสภาพความเป็นกรด-ด่างของดิน (ค่า PH) ให้มีการเปลี่ยนแปลงเพียงเล็กน้อย
- ช่วยเรียกไส้เดือนให้มาพรวนดิน และได้ได้ปุ๋ยขี้ไส้เดือนโดยธรรมชาติ เพราะอาหารของไส้เดือน คือจุลินทรีย์
ดังนั้นการปลูกต้นไม้ ไม่ใช่แค่เน้นเรื่องธาตุอาหารอย่างเดียวนะครับ
การช่วยให้ต้นไม้แข็งแรงสมบูรณ์ได้นั้น เราจะเป็นต้องมีจุลินทรีย์เป็นผู้ช่วยด้วย
เมื่อดินมีจุลินทรีย์มาก สุขภาพต้นไม้ก็แข็งแรง สมบูรณ์มากพอที่จะออกดอกออกผลให้เราได้มากกว่าเดิม
จึงไม่แปลกเลยที่แปลงไหนมีการใส่ปุ๋ยที่อุดมไปด้วยจุลินทรีย์ ผลผลิตแต่ละรอบจะมีสถิติที่เพิ่มมากขึ้นเรื่อยๆ จนไปแตะศักยภาพสูงสูดของต้นไม้นั้นๆ โดยที่ไม่เป็นอันตรายต่อต้นไม้เลย